Firma Deloitte, jak co roku, niedawno zaprezentowała wyniki swojej ankiety (Deloitte CFO Survey) w formie raportu. Dokument skupiał się na analizie danych – opinii i oczekiwań, zebranych od ponad 620 dyrektorów finansowych ze spółek giełdowych i handlowych, z 15 krajów Europy Środkowej – by zapewnić wgląd w najważniejsze tematy i trendy, mające aktualnie wpływ na biznes. Badanie Deloitte CFO Survey odbyło się między październikiem a grudniem 2022 roku.

Jakie tematy omówione zostały na Deloitte CFO Survey?

Badanie od Deloitte ukazało przegląd perspektyw finansowych CFO oraz ich poglądy na czynniki, które najprawdopodobniej mogły mieć największy wpływ na wyniki spółek w 2023 roku. Omówiono takie zagadnienia, jak presja inflacyjna, priorytety strategiczne, kwestie finansowania. Raport zapewnia wgląd w aktualne problemy biznesu, a także zbiorowy sposób myślenia liderów finansowych z różnych krajów w regionie Europy Środkowej.

Największe zagrożenia dla CFO w 2023 roku

Nie da się ukryć, że największy wpływ na sytuację biznesową środkowoeuropejskich przedsiębiorstw miała inwazja Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku – to wydarzenie radykalnie zmieniło otoczenie gospodarcze. Przed wojną większość CFO snuła plany ekspansji i transformacji biznesowej swoich organizacji (odważne decyzje wynikały z przekonania, że główne skutki pandemii COVID-19 były już w odwrocie). Po inwazji nastroje w biznesie odwróciły się o 180 stopni.

CFO zaczęli obawiać się nieokiełznanych sił zewnętrznych – wysokiej inflacji, niskiego wzrostu gospodarczego, zakłóceń w łańcuchu dostaw oraz restrykcyjnej polityki pieniężnej. Wszystkie te czynniki wynikały z niestabilnej sytuacji geopolitycznej, a także niedoboru i rosnących kosztów surowców, towarów, energii, transportu.

Dyrektorzy finansowi zaczęli regularnie raportować o rekordowym poziomie ryzyka (wskaźnik zaufania spadł do 15%, a wskaźnik zaufania gospodarczego do -6%). Inflacja utrzymuje się na najwyższym poziomie od lat 90. XX wieku. Bezrobocie może się zwiększyć. Ponad 40% CFO ocenia pesymistycznie perspektywy finansowe swoich firm na najbliższe pół roku (o 25% więcej niż rok temu).

Metodologia raportu

W badaniu Deloitte CFO Survey brało udział ponad 620 CFO z 15 krajów Europy Środkowej: Albanii, Bułgarii, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czech, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Węgier, Kosowa, Rumunii, Serbii, Słowacji, Słowenii. Omawiane były zarówno państwa, które należały do „strefy euro”, jak i te posiadające własną walutę.

Indeks zaufania CFO Deloitte Central Europe składa się z trzech wskaźników cząstkowych, odzwierciedlających stosunek dyrektorów finansowych do różnych kwestii. Mowa o:

• Wskaźniku zaufania gospodarczego (the Economy Confidence Index), dotyczącym procesów gospodarczych. Opiera się on na pytaniach o wzrost gospodarczy, bezrobocie, a także wskaźnik cen towaru czy usług konsumenckich (CPI).
• Wskaźniku pewności środowiska biznesowego (the Business Environment Confidence Index), w którym pojawiają się pytania o ryzyko, koszty operacyjne, atrakcyjność różnych źródeł finansowania, opinię na temat rynku fuzji czy przejęć.
• Wskaźniku perspektyw firmy (the Company Perspective Index), opierającym się na pytaniach o przyszłość danej organizacji i jej sytuację finansową (przychody, marże, nakłady inwestycyjne, obsługa zadłużenia), przewidywany poziom dźwigni finansowej.

Zajmijmy się pokrótce każdym z wymienionych indeksów.

The Economy Confidence Index – podsumowanie

CFO patrzą z pesymizmem na potencjalny wzrost PKB. Najprawdopodobniej średni poziom PKB w podsumowaniu 2023 roku wyniesie 0,33% – dla porównania, w poprzednim roku osiągnął on wartość 2,3%.

W niektórych krajach Europy Środkowej można doszukać się ujemnego salda netto (czyli różnicy między odsetkiem respondentów oczekujących wysokiego i niskiego poziomu PKB). Mowa tutaj o Estonii, Słowacji, Litwie, Polsce, Czechach, Łotwie. Jeśli chodzi o branże, tutaj CFO mieli odmienne perspektywy co do prawdopodobnego wzrostu PKB w 2023 roku. Najgorsze wyniki miały sektory powiązane z technologią i mediami (-73%), finansami (-86%). Dla porównania: we wcześniejszym raporcie prawie wszystkie branże (poza naukami przyrodniczymi) przewidywały dodatnie salda netto.

Co jeszcze? W 2023 roku dyrektorzy finansowi oczekują wzrostu bezrobocia – najwięcej z Polski, Węgier, Czech – szczególnie w sektorze nauk humanistycznych i społecznych. Ponadto aż 70% ankietowanych CFO spodziewa się wzrostu inflacji w postaci wysokiego wskaźnika cen towarów i usług konsumenckich (CPI). Najbezpieczniej czują się dyrektorzy finansowi z firm budowlanych.

The Business Environment Confidence Index – poziom niepewności wśród CFO

Zmienne warunki rynkowe, skoki cen energii, wysoka inflacja, niepewność finansowa i gospodarcza są największe od 2015 roku – to pokłosie zakłóconego łańcucha dostaw. W miarę przeciągania się konfliktu między Ukrainą a Rosją jest coraz gorzej. Ogólny poziom niepewności wśród CFO jest bardzo wysoki – jego saldo netto wynosi aż -55%. Szczególnie pesymistyczne podejście mają dyrektorzy finansowi z Estonii, Kosowa, Serbii, Słowacji i Słowenii; z sektorów przetwórstwa przemysłowego, finansów, energetyki, górnictwa.

Perspektywy nie rysują się zachęcająco. Wszyscy ankietowani CFO z Europy Środkowej spodziewają się znacznego wzrostu kosztów (ujemnego salda netto wszystkich rodzajów kosztów). Ponadto domyślają się, że w 2023 roku nie ominą ich podwyżki. Podobnie jak w minionych latach CFO postrzegają podatek VAT i podatek dochodowy od osób prawnych jako najbardziej stabilne kategorie kosztów w 2023 roku (bez zmian).

Większość respondentów (aż 83%) uważa, że obecne czasy nie są dobrym momentem na podejmowanie większego ryzyka w swoich bilansach. Najbardziej niechętni są CFO z Estonii, Polski, Słowenii i Słowacji. Według środkowoeuropejskich dyrektorów finansowych obecnie najatrakcyjniejszymi źródłami finansowania są kredyty bankowe i finansowanie wewnętrzne. Większość z nich spodziewa się, że w 2023 roku znacząco wzrośnie poziom fuzji i przejęć.

The Company Perspective Index – jak wyglądały perspektywy biznesowe firm?

Perspektywy finansowe spółek z Europy Środkowej w 2023 roku nie wyglądają dobrze – daje o sobie znać wysoka inflacja, niższy wzrost gospodarczy czy restrykcyjna polityka pieniężna. Saldo netto dla tej kategorii spadło gwałtownie z 15% na -17%. Poważne problemy, wywołane wojną na Ukrainie, przyćmiły perspektywy ożywienia gospodarczego po pandemii. Najbardziej pesymistyczni są CFO z Estonii.

Co zaskakujące, aż 58% ankietowanych dyrektorów finansowych z Europy Środkowej wciąż wierzy, że przychody w ich firmach finalnie wzrosną. Jednym z największych zagrożeń w 2023 roku dla przedsiębiorstw okazał się niedobór wykwalifikowanej kadry – dotyczy to wszystkich sektorów.

Respondenci zakładają, że ich firmy przejmą kontrolę nad zadłużeniami i zaczną się rozwijać po około 3 latach. Ponad połowa CFO nie spodziewa się zmiany w swoich możliwościach obsługi zadłużenia. Co ciekawe, pomimo trudnej sytuacji geopolitycznej i gospodarczej, nadal wielu dyrektorów finansowych planuje kontynuować strategie ekspansywne (m.in. w zakresie cyfryzacji, wzrostu organicznego, rozwoju na istniejących rynkach) – tylko na ograniczonym poziomie. Jedynie 9% CFO zamierza postawić na redukcję kosztów.

Jeśli chodzi o poziom dźwigni finansowej spółek, jest mało prawdopodobne, by 2023 rok przyniósł istotne zmiany w tej kwestii. Połowa ankietowanych CFO nie spodziewa się zmian w tym obszarze.

Podsumowanie

Jak widać, sytuacja finansowa organizacji z Europy Środkowej jest dość ciężka i niesatysfakcjonująca. Mimo to większość CFO snuje względnie optymistyczne wizje i wierzy, że zła passa w końcu przejdzie.